Wszystkie informacje o otaczającym nas świecie odbieramy dzięki zmysłom. Docierają one z ciała oraz z otoczenia i są niezwykle ważne podczas budowania wiedzy o sobie (swoim ciele, położeniu poszczególnych jego części) oraz wiedzy o świecie. W skrócie zatem można stwierdzić, że uczymy i rozwijamy się przez zmysły. Receptory zmysłowe rozlokowane są po całym ciele człowieka, a najważniejszym organem zarządzającym nimi jest mózg. Prawidłowa organizacja wrażeń sensorycznych (bodźców) napływających przez receptory nazywa się integracją sensoryczną. Nie zawsze niestety odbiór wrażeń generuje właściwe zachowania, nie zawsze bowiem dochodzi do rozwoju określonych umiejętności w kolejnych stadiach życia. Powoduje to powstawanie trudności w funkcjonowaniu i zachowaniu dziecka. Z problemów w zakresie integracji sensorycznej dzieci nie wyrastają — one „rosną” razem z nimi. Dlatego tak ważna jest wczesna interwencja, odpowiednia stymulacja i świadome wspieranie systemu nerwowego odpowiednio do wieku i etapu życia, aby mógł on prawidłowo odbierać, interpretować i organizować napływające ze zmysłów informacje.
Najważniejsze operacje zachodzą w mózgu, to tam bodźce odbierane ze wszystkich zmysłów (wzrok, słuch, równowaga, dotyk, czucie ruchu-kinestezja) są przetwarzane w reakcję (rozpoznawane, segregowane i interpretowane). Mózg otrzymane dane rozpoznaje i integruje z wcześniejszymi doświadczeniami. Na tej podstawie tworzy odpowiednią do sytuacji reakcję, nazywaną adaptacyjną. Może to być odpowiedź tak ruchowa, jak i myślowa.
W prawidłowym rozwoju dziecka niezwykle istotne są ruch i bezpośrednie doświadczenia zmysłowe. Świadomie i optymalnie zaplanowane oraz systematycznie wykonywane codzienne czynności z właściwą dla wieku dziecka zabawą stanowią solidny fundament prawidłowego rozwoju.
W przypadku małych dzieci istotne jest:
- zaspokajanie podstawowych potrzeb fizjologicznych i psychicznych dziecka (jedzenie, ciepło, czysta pielucha, bezpieczeństwo)
- nieograniczanie kontaktu dotykowego z dzieckiem (przytulanie, głaskanie, masowanie, branie na ręce, wierszyki-masażyki /więcej o mocy dotyku/)
- pozwalanie dziecku na swobodny ruch i naturalny trening mięśniowy (ułożenie na bezpiecznym podłożu i pozwolenie na samodzielne poruszanie się, przekręcanie, przesuwanie, dźwiganie /przykłady ćwiczeń z kinezjologii/, zabawa w „Małego piłkarza”)
- nieograniczanie kontaktu kinestetycznego z dzieckiem (noszenie na rękach, kołysanie, bujanie, kręcenie się z dzieckiem, tańczenie)
- wzbogacanie wiedzy dziecka o brzmieniu świata (uderzanie łyżeczką w szklankę, przelewanie wody, rozdzieranie kartki, włączanie suszarki itd.)
- wzbogacanie wiedzy dziecka o brzmieniu przyrody (wsłuchiwanie się w deszcz, wsłuchiwanie się w odgłosy zwierząt, rozróżnianie szelestów, rozróżnianie dźwięków na łące itd.)
- muzykowanie z dzieckiem na naturalnych oraz prostych instrumentach (garnki, butelki, talerze itd., a także cymbałki, grzechotki, kastaniety, bębenek, tamburyn /przykładowe zabawy muzyczne/)
- wkładanie do rąk dziecka różnych zabawek, przedmiotów (pomaganie mu w poznawaniu ich)
- sięganie do starych, sprawdzonych zabaw i zabawek (np.: masa solna, drewniane klocki, glina, przeplatanki, zabawy paluszkowe itp.)
- stworzenie bogatego sensorycznie środowiska wokół dziecka (węch, smak, wzrok, dotyk, propriocepcja)
- korzystanie z bogatego świata przyrody w kwestii doznań zmysłowych (poznawanie drzew dotykiem i po zapachu, wąchanie kwiatów i poznawanie ich barw, smyranie trawą, zabawy na śniegu, chodzenie boso po różnych powierzchniach itp.)
- pozwolenie dziecku ubrudzić się, w ten sposób poznaje ono świat — zgodnie bowiem z obiegowym powiedzeniem „dzieci dzielą się na szczęśliwe i czyste”.
Ze starszymi dziećmi należy:
- uprawiać sport i bawić się w gry ruchowe (np. berek)
- unikać zajęć statycznych (przesiadywanie przez komputerem, telewizorem, tabletem, smartfonem itd.)
- spędzać aktywnie czas wolny w gronie rodzinnym
- przestrzegać właściwego odżywiania (unikać żywności wpływającej negatywnie na zachowanie — patrz: Dodatki spożywcze — wpływ na zachowanie dziecka).
Jeśli dziecko ma problemy z obszaru integracji sensorycznej, należy jak najszybciej skorzystać z pomocy terapeuty. Starsze dziecko utrwala bowiem niewłaściwe wzorce reagowania na bodźce, czym naraża się na wtórne (do zaburzeń integracji sensorycznej) problemy emocjonalne oraz behawioralne. Jego samoocena może ulec zaniżeniu, przyczyniając się do błędnego koła.
Polecamy również artykuły:
Smaki — nazywanie, rozpoznawanie, odczuwanie
Źródła:
Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej — www.pstis.pl
Borkowska M., Wagh K. (2010). Integracja sensoryczna na co dzień. Warszawa.
Maas V. (1998). Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej. Warszawa.
