Ortofonia to dział językoznawstwa i logopedii artystycznej, zajmujący się ustalaniem zasad poprawnej wymowy. Ćwiczenia ortofoniczne mają za zadanie doskonalenie i usprawnianie wymowy w celu prawidłowego kształtowania wymowy oraz zapobiegania powstawania zaburzeń artykulacyjnych.
Istnieją dwa rodzaje ćwiczeń ortofonicznych. Pierwszy z nich to ćwiczenia wstępne, do których zaliczamy: ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, logorytmiczne, słuchowe oraz ćwiczenia usprawniające narządy mowy. Drugi rodzaj ćwiczeń ortofonicznych to ćwiczenia bezpośrednio związane z procesem mówienia, czyli ćwiczenia artykulacyjne.
Ćwiczenia oddechowe. Podstawowym celem tych ćwiczeń jest nauczenie różnicowania fazy wdechowej i wydechowej, jak również przedłużania fazy wydechowej. Często też dzieci mają trudności z oddychaniem podczas mówienia, co szczególnie wyraźnie słychać podczas recytacji wierszyków. Dlatego też podczas zabaw, w których prowadzone są ćwiczenia oddechowe, dziecko powinno nauczyć się prawidłowego sposobu operowania oddechem. [Nasze propozycje zabaw oddechowych]
Ćwiczenia fonacyjne. Mają na celu ustawianie prawidłowej emisji głosu, dziecko ma nauczyć się właściwego posługiwania się głosem. Prowadzenie ćwiczeń fonacyjnych pozwala na zlikwidowanie u dzieci głosów zbyt piskliwych, krzykliwych
Ćwiczenia logarytmiczne. Są to ćwiczenia muzyczno- ruchowe i słowno-ruchowe, a ich składnikiem wiodącym jest rytm. Ćwiczenia logarytmiczne są szczególnie polecane dla dzieci, które mają trudności w sprawnym poruszaniu się czy w orientacji przestrzennej, dla dzieci nieśmiałych, jak również nadruchliwych. Logorytmika, bowiem uczy płynności ruchów, otwiera na muzykę, jej rytm, pozwala w celowy sposób wyładować nagromadzoną energię, jak również zwolnić napięcie mięśniowe.
Ćwiczenia słuchowe. Celem tych ćwiczeń jest zdolność różnicowania głosek oraz umiejętność ich wyodrębniania i scalania w wyrazy. Ogromną rolę odgrywa tu również słuch fizyczny oraz muzyczny. Słuch fizyczny pozwala nam słyszeć, odbierać określone fale dźwiękowe, zaś słuch muzyczny daje nam wrażliwość na wysokości dźwięków i ich różnice.
Ćwiczenia usprawniające narządy mowy. Ich celem jest podniesienie sprawności ruchomych narządów mowy. Do tego rodzaju ćwiczeń zaliczamy: ćwiczenia żuchwy, języka, warg oraz podniebienia miękkiego. [Nasze propozycje ćwiczeń aparatu mowy]
Ćwiczenia artykulacyjne. Ich zadaniem jest doskonalenie poprawnej artykulacji głosek. [Nasze propozycje ćwiczeń artykulacyjnych]
Ćwiczenia ortofoniczne przeprowadza się ze wszystkimi dziećmi. Gdy rozwój mowy jest prawidłowy, ćwiczenia te będą utrwalały prawidłową artykulację, jeśli opóźniony – będą zapobiegać powstawaniu wad wymowy. W przypadku zaburzeń mowy ćwiczenia są kontynuacją terapii prowadzonej przez logopedę, w tej sytuacji najkorzystniejsza jest praca indywidualna z dzieckiem.
Podstawową formą nauki dzieci w wielu przedszkolnym jest zabawa, która jest też, niezależnie od wieku, jedną z form kontaktów społecznych. Dlatego też w pracy z dziećmi przedszkolnymi ćwiczenia ortofoniczne prowadzone są w formie zabawy. Zabawa jest najdoskonalszym sposobem uczenia się, rozwijania i doskonalenia mowy.
Dziecko ma możliwość brać udział w ćwiczeniach oddechowych, gdy wycisza się przed słuchaniem bajki czy na spacerze po lesie. Rozpoznaje dźwięki przyrody i najbliższego otoczenia, rozwiązuje zagadki słuchowe nie zdając sobie sprawy, iż są to ćwiczenia tak bardzo istotne dla prawidłowego rozwoju mowy. W czasie ulubionych zabaw naśladowczych, gdy dzieci ruchem i dźwiękiem naśladują zwierzęta, przedmioty, czynności, prowadzone są ćwiczenia fonacyjne i artykulacyjne. Gdy dziecko bawi się przy muzyce, przy bębenku, kołatce lub tamburynie wykonuje ćwiczenia logorytmiczne.
Przykłady zabaw
„Pszczoła”
Dziecko – pszczoła stoi w umówionym miejscu pod ścianą – tu jest ul. W trakcie muzyki pszczoła wylatuje z ula i lata w różne strony zbierając pyłek z kwiatów. Na przerwę w muzyce z głośnym brzęczeniem (zzzzzzz) wraca do ula. W ulu brzęczy bardzo cichutko (mmmm).
„W lesie” – zabawa w grupie
Dzieci zostają podzielone na trzy grupy zwierząt leśnych – zające, wiewiórki i ptaki. Każdą grupę zwierząt wywołuje inny akompaniament rytmiczny. Dzieci, które usłyszą swój rytm biegają po sali naśladując wybrane zwierzę, następuje zmiana rytmu i kolejna grupa naśladuje zwierzęta.
Zabawy ze słomką
Przenoszenie słomką kulek styropianu.
Jak najdłuższe utrzymanie styropianu wdychając powietrze przez słomkę.
Dmuchanie przez słomkę na kulki styropianu umieszczone w kubeczku.
Zabawy z samogłoskami
Dziecko wypowiada po kolei samogłoski: u o a e i y, obserwując w lusterku układ warg i języka. Śpiewa ciąg samogłosek raz wysoko, raz nisko.
