Świat Mojego Dziecka

Wincenty Okoń, polski pedagog i autorytet w zakresie dydaktyki, proponuje przede wszystkim 4 strategie nauczania i uczenia się. Sprzyjają one realizacji zaleceń programowych, stanowiąc „wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów”. Strategie nauczania i uczenia się wspomagają wszechstronny rozwój dziecka oraz ułatwiają naukę przez zabawę, tak naturalną. Bez trudu wykorzysta się je w pracy indywidualnej w domu, ponieważ opierają się na podstawowych umiejętnościach i zainteresowaniach dziecka. Poniżej wybrano metody wykorzystywane do pracy z dziećmi w różnych warunkach i sytuacjach edukacyjnych.

4 strategie nauczania i uczenia się — typologia Wincentego Okonia

1. Asymilacyjna (asocjacyjna) — oparta głównie na aktywności poznawczej, czyli nastawiona na przyswajanie przez dzieci gotowej wiedzy. Stosuje się w niej podająco-ilustracyjne metody nauczania, jak gromadzenie przez uczniów środków dydaktycznych, przeprowadzanie wywiadów, zapamiętywanie wiadomości podawanych przez nauczyciela. Cała praca sprowadza się do doboru treści oraz sposobu ich przekazywania, a od charakteru treści i metody jej „podania” zależy przyswojenie wiedzy i trwałość jej zapamiętania.
2. Badawcza (samodzielnego dochodzenia do wiedzy; problemowa) — oparta na twórczej aktywności poznawczej polegającej na rozwiązywaniu problemów, szukaniu odpowiedzi na pytania problemowe, rozwiązywaniu zadań różnymi sposobami, samodzielnym podejmowaniu decyzji, ocenianiu i wartościowaniu zachowań oraz wytworów pracy, obserwowaniu. Metody te pozwalają zastosować zdobytą wiedzę w praktyce; umożliwiają tym samym funkcjonowanie wiedzy biernej, przekształcając ją w wiedzę czynną.
3. Eksponująca (waloryzująca) — oparta na aktywności emocjonalno-artystycznej; zmierzająca do wyzwalania i pobudzania przeżyć dzieci przez eksponowanie różnorodnych utworów muzycznych i plastycznych, jak też wykorzystywanie metod ekspresji: słownej, muzycznej, ruchowej, technicznej, dramowej.
   
4. Praktyczna (operacyjna) — oparta na różnych działaniach dziecka, wymagająca stosowania metod praktycznych, aktywności praktyczno-technicznej, zmiany otoczenie lub stwarzania nowej jego formy. Zaliczają się tu różnego rodzaju doświadczenia i eksperymenty, zajęcia praktyczne, wytwórcze, ekspresyjne, gospodarcze, społecznie użyteczne. Dzięki niej uczący się wykorzystuje własną wiedzę w działaniu. Zmienia się, kształtuje swoją osobowość, swoje przekonania i postawy, swój stosunek do pracy, wytwarza w sobie potrzebę pozytywnego działania i doskonalenia swoich kompetencji przez całe życie.

Grupa metod asymilacyjnych

• pogadanka — czyli rozmowa ukierunkowana polegająca na tym, że nauczający zadając pytania, z reguły zna na nie odpowiedzi/przewiduje je. Pytania powinny inspirować do wypowiedzi przypominającej żywą, codzienną rozmowę. Wyróżnia się: pogadankę wstępną, przedstawiającą nowe wiadomości, utrwalającą. Z powodzeniem metodę można stosować w nauczaniu domowych.
  
• dyskusja — wymiana zdań, uwzględniająca swobodną wymianę poglądów własnych lub innych na dany temat. Z powodzeniem metodę można stosować w nauczaniu domowych — dyskusja z rodzicem, rodzeństwem znajomymi jest zawsze budująca i kształtuje właściwe relacje społeczne.
  
• praca z książką — w młodszym wieku rozpoczyna się od omawiania ilustracji w niej zawartych, a następnie polega na wykorzystaniu tekstu literackiego, encyklopedii, słowników, czasopism, atlasów, map. Samodzielne posługiwanie się książką i czasopismem występuje we wszelkim nauczaniu i stanowi istotną umiejętność. Metoda ta również nadaję się do stosowania w nauczaniu domowym, w którym na samodzielne dochodzenie do wiedzy jest kładziony szczególny nacisk u starszych dzieci.
  
• opowiadanie — przedstawianie akcji rzeczywistej lub fikcyjnej, przebiegającej w określonym czasie. Temat może odnosić się do biografii postaci lub wydarzeń. Metoda służy zdobywaniu nowej wiedzy oraz przyczynia się do kształtowania umiejętności samodzielnego pisania (wypracowań).
  
• wykład — bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie wiadomości. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga już dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej dziecka, dlatego dedykowany jest młodzieży i starszym.

Grupa metod badawczych

• metody sytuacyjne — wprowadzają w konkretną sytuację, w której zadaniem uczącego się jest zrozumienie jej i podjęcie konkretnego zadania związanego z rozwiązaniem. Dzięki tym metodom dziecko uczy się przewidywać skutki podejmowanych decyzji oraz bierze na siebie odpowiedzialność za podejmowane decyzje i dokonywane wybory. Metody te sprawdzają się w każdej formie nauki, doskonale dają się wpleść w naukę przez zabawę, a odpowiednie są dla dzieci powyżej 5-6 r.ż.
  
• metoda problemowa — opracowana na podstawie deweyowskiej analizy problemu. Uwzględnia się w niej cztery istotne momenty: stworzenie sytuacji problemowej; sformułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązywania; weryfikację pomysłów rozwiązania; uporządkowanie i zastosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym lub teoretycznym. Metoda ta przeznaczona jest do pracy w grupach.
• burza mózgów (giełda pomysłów) — czyli zespołowe wytwarzanie pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania lub problemu. Dąży się do tego, aby znaleźć jak najwięcej nowych, często zaskakujących pomysłów. Każdy pomysł jest dobry, ale wybiera się najlepszy lub najlepsze i zgodnie z tym rozwiązuje problem. Najlepiej metoda sprawdza się w zespole lub grupie kilku osób, ale równie dobrze można w ten sposób doskonalić kreatywność jednego dziecka, ucząc je porządkowania i wartościowania myśli. Pracę z metodą burzy mózgów rozpoczyna się najwcześniej z 5-, 6-latkiem.

• gry dydaktyczne — opierają się najbardziej na elemencie zabawowym. Występuje w nich także zadanie dydaktyczne oraz reguły gry. Przydają się szczególnie wtedy, gdy zamierzamy doprowadzić ucznia do twórczego opanowania wiadomości, przyzwyczajeń, nawyków. Wśród gier dydaktycznych wyróżnia się gry: słowne, obrazkowe, dydaktyczno-ruchowe, komputerowe, z użyciem przedmiotów rzeczywistych. Sprawdzą się w każdej grupie wiekowej z uwzględnieniem możliwości rozwojowych dziecka. Gry dydaktyczne służą procesowi poznania, a także realizują przyjęte cele wychowawcze. Skutecznie uczą poszanowania reguł, współzawodnictwa, sprzyjają uspołecznieniu oraz przyzwyczajając zarówno do wygrywania, jak i przegrywania. Największe walory dydaktyczne mają gry strategiczne. Niemal wszystkie strategie nauczania i uczenia się można powiązać z grą dydaktyczną.
  
• obserwacja i pomiar — planowanie i świadome spostrzeganie przedmiotów, zjawisk i procesów oraz ich pomiar, czyli czynności wykonywane przez dziecko, niepozwalające określić ich ilościową stronę. Mogą być przeprowadzane w pomieszczeniu lub naturalnym środowisku, podczas bliższych i dalszych wycieczek. Może to być pomiar odległości, np. krokami lub sznurkiem, pomiar temperatury powietrza, ilości nasion, siły wiatru. Metoda ta sprzyja obserwacji przyrody i poznawaniu świata.

Grupa metod eksponujących wartości

• metody impresyjne — organizowanie uczestnictwa w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych w celu wywołania przeżycia emocjonalnego. Metody te pozwalają zdobyć wiadomości o świecie oraz wyprowadzać wnioski praktyczne, które ułatwiają kształtowanie przekonań i postaw. Polega to na wywoływaniu takich czynności, jak: zdobywanie informacji o dziele, pełne skupienia uczestnictwo w odbiorze, stosowna forma aktywności, konfrontacja idei zawartej w dziele z zachowaniem się uczestników. Ewentualnie dochodzi jeszcze wyprowadzenie wniosków praktycznych co do ich własnych postaw i własnego postępowania
• metody ekspresyjne — stwarzanie sytuacji wspierających wyrażanie własnych przeżyć i uczuć w konkretnej działalności, a także twórczości plastycznej, słownej, muzycznej, konstrukcyjnej. Może to być czynny udział w przedstawieniu, prezentacja wystawy określonych obiektów wykonanych samodzielnie, tworzenie albumów, scenografii, map, krajobrazów swojej miejscowości.

Grupa metod praktycznych

• ćwiczenia utrwalające — pobudzają dzieci do powtarzania czynności wcześniej poznanych i doświadczonych, które mają doprowadzić do przyzwyczajeń i nawyków oraz ukształtowania różnorodnych umiejętności. Metoda może być stosowana, kiedy dziecko poznało już jakieś ćwiczenie, ale chcemy je doskonalić np. za pomocą kart pracy.
• realizacja zadań wytwórczych — inaczej wychowanie przez pracę; polega na kierowaniu zajęciami, w czasie których wykonuje się prace użytkowe z drewna, szkła, metalu, mas plastycznych itp. Prace przebiegają według toku: uświadomienie celu, warunku i środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania; opracowanie modeli (rysunków) prac oraz harmonogramu zadań; przygotowanie materiałów i narzędzi; wykonywanie prac; samokontrola i kontrola wykonywanych prac, ich indywidualna i ewentualnie zbiorowa ocena.
  
  • ćwiczenia terenowe i techniczne
    
  • prace hodowlane
    
  • prace społecznie użyteczne
    
  • udział w różnych akcjach
    
• stawianie zadań — metoda ma na celu pobudzić aktywność psychoruchową dziecka. Zadania mogą polegać na organizowaniu sytuacji stawiających przed koniecznością samodzielnego poszukiwania rozwiązania problemu w działaniu.

Literatura

B. Bilewicz-Kuźnia, T. Parczewska, Ku dziecku. Program wychowania przedszkolnego, Nowa Era, Warszawa 2012, s. 50–53.
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, PWN, Warszawa 1987, s. 347–348.
P. Silniewicz, Metody nauczania wg Wincentego Okonia, „Pedagogika Specjalna dla nauczycieli”, 8 marca 2015 r. [online:] https://pedagogika-specjalna.edu.pl/warsztat-pracy/metody-nauczania-wg-wincentego-okonia/.