Świat Mojego Dziecka

Oprócz nauki czytania i pisania z dojrzałością szkolną nieodłącznie wiąże się również dojrzałość do nauki matematyki w szkole. Dzieci początkowo chętnie wkraczają w świat liczb, rachunków, geometrii. Jest to naturalny proces ich rozwoju. Poznają zależności, wartości i ilości. Jednak z rozpoczęciem nauki w szkole każdy maluch powinien posiadać zbiór określonych umiejętności, dzięki którym poradzi sobie z regularnym zdobywaniem wiedzy matematycznej.

Rozpatrując dojrzałość do nauki matematyki w szkole, przede wszystkim bierze się pod uwagę m.in.: poziom dziecięcego liczenia i rozumowania operacyjnego w zakresie, zdolność do odrywania się od konkretów na rzecz symboli oraz zdolność do syntetyzowania i integrowania czynności percepcyjno-motorycznych. W procesie nauki matematyki niezwykle istotna jest także dojrzałość emocjonalna.

Dojrzałość do nauki matematyki w szkole — ogólny zakres umiejętności dziecka

• Liczenie dziecięce.
• Operacyjne rozumowanie (na poziomie konkretnym w zakresie uznawania stałości ilości nieciągłych oraz wyznaczania konsekwentnych serii, ustalania stałości masy, stałości długości oraz objętości cieczy).
• Zdolność do odrywania się od konkretów i posługiwania się reprezentacjami symbolicznymi w zakresie pojęć liczbowych, działań arytmetycznych, schematu graficznego.
• Dojrzałość emocjonalna.
• Zdolność do syntetyzowania oraz zintegrowania funkcji percepcyjno-motorycznych.

Dziecięce liczenie — minimum dojrzałości matematycznej

• Sprawne liczenie.
• Rozróżnianie liczenia błędnego od poprawnego.
• Umiejętność wyznaczania wyniku dodawania i odejmowania w zakresie 10 w pamięci lub na palcach.
• Wiedza, że ostatni wypowiadany liczebnik jest równocześnie ostatnim policzonym przedmiotem oraz określa liczbę policzonych przedmiotów.
• Wiedza na temat tego, że wynik dodawania i odejmowania nie zależy od kierunku liczenia czy ułożenia przedmiotów.

Operacyjne rozumowanie a nauka matematyki w szkole

• Ustalanie stałości ilości nieciągłych — liczba elementów nie zależy od ich układu przestrzennego, od ich przemieszczeń — umiejętność ustalania równoliczności zbiorów, jest podstawą działań arytmetycznych i zadań tekstowych.
• Porządkowanie elementów w zbiorze przy wyznaczaniu konsekwentnych serii — podstawa rozumienia relacji porządkującej, np. od najmniejszego do największego i na odwrót.
• Ustalanie stałości masy (tworzywa) — ustalanie, że jest tyle samo, niezależnie od przekształceń dokonywanych na danym tworzywie (np. z kulki plasteliny robimy wałek, a ilość plasteliny się nie zmienia).
• Ustalanie stałości długości przy obserwowanych przekształceniach — podstawa kształtowania pojęć geometrycznych i umiejętności mierzenia długości, np. prosty drut zwijamy, a jego długość się nie zmienia.
• Ustalanie stałej objętości cieczy przy transformacjach zmieniających jej wygląd — konieczne do pomiaru pojemności (np. wody przelanej ze szklanki do butelki jest ciągle tyle samo).

Odrywanie się od konkretów i posługiwanie się reprezentacjami symbolicznymi

Reprezentacja symboliczna to kodowanie za pomocą słów, grafik, obrazów zdarzeń lub doświadczeń człowieka. Tworzenie się tych reprezentacji jest ściśle związane z rozwojem dziecka, w pierwszej kolejności z rozwojem jego mowy. Mniej więcej między drugim a piątym rokiem życia dziecko uczy się, że istnieją związki pomiędzy słowami, które wypowiada, a myślami o rzeczach i zdarzeniach. Dziecko rozpoczynające naukę szkolną powinno osiągnąć umiejętność ustalania relacji pomiędzy swym działaniem, obrazowym przedstawianiem rzeczy i zdarzeń, oraz symbolicznym ich reprezentowaniem (matematyka na wyższych etapach edukacji pełna jest symboli — działania arytmetyczne, grafy różnego typu, np. strzałki, drzewka, słoneczka, zbiory, wykresy, tabelki). Łatwość przechodzenia z jednego poziomu reprezentacji na inny stanowi gwarant sukcesów szkolnych dziecka.

Dojrzałość emocjonalna w nauce matematyki

Chociaż wydaje się nie mieć wpływu na dojrzałość do nauki matematyki jest jednak istotna. Rozwiązywanie zadań matematycznych powinno być bowiem dla dziecka sytuacją trudną pod względem intelektualnym, a nie emocjonalnym. Często jednak jest inaczej. Dzieci niedojrzałe emocjonalnie wykazują niechęć i frustrację wobec konieczności rozwiązywania zadań matematycznych. Może mieć to różnorakie przyczyny:

• problem w zrozumieniu treści zadania,
• obawa przed ośmieszeniem — rozwiązując zadania na forum klasy, dziecko narażone jest na ocenę rówieśników, a także osoby dorosłej — nauczyciela; uczeń powinien radzić sobie emocjonalnie z oceną otoczenia,
• obawa przed konsekwencjami złych ocen w domu — kary, zakazy, nakazy,
• zbyt krótki czas na wykonanie zadania — często rodzi to w dziecku niepokój, że nie zdąży rozwiązać właściwie zadania,
• poczucie osamotnienia w pokonaniu trudności — np. klasówki, ale także pozostawienie dziecka samego sobie i brak wsparcia w domu, gdy dziecko nie może liczyć na pomoc dorosłych lub rówieśników.

Zbyt długie oddziaływanie wyżej wymienionych przyczyn powoduje u dziecka zaniżoną samoocenę, frustrację, ucieczkę w chorobę, a nawet fobię szkolną (lęk przed sytuacjami, które mogą wydarzyć się w szkole).

Zdolność do syntetyzowania i zintegrowania czynności percepcyjno-motorycznych

Nie tylko nauka, ale i samo przygotowanie się dziecka do lekcji w szkole wymaga od niego wykonania wielu czynności — wyciągnięcia odpowiednich zeszytów i podręczników, przyborów piszących, otwarcia książki, odnalezienia właściwego zadania, a w końcu spokojnego siedzenia w ławce. Aby dziecko potrafiło sprostać tym zadaniom, musi scalić aktywność ruchową, emocjonalną i intelektualną. Uczniowie, którzy nie zintegrowali tych czynności, często hałasują, wiercą się, strącają różne rzeczy z ławki itp., co wywołuje dodatkowy niepokój, niezadowolenie nauczycielki, a w konsekwencji upomnienia, karcenie. Czynniki te podnoszą poziom napięcia w dziecku, obniżają jego motywację oraz możliwości intelektualne.

Przyczyną wielu niepowodzeń szkolnych, w tym niepowodzeń w nauce matematyki, są właśnie zaburzenia zdolności do syntetyzowania i koordynowania czynności percepcyjnych (wzrokowych, słuchowych, kinestetycznych, dotykowych itp.) z funkcjami motorycznymi i reakcjami ruchowymi.

Podsumowanie

Każde dziecko posiada własne tempo rozwoju. Gdy dziecko rozwija się jednak wolniej niż przeciętne lub w którymś momencie jego rozwój zostaje zaburzony, należy zadbać o przywrócenie harmonii. Jest to wspólna praca rodziców, nauczycieli, wychowawców oraz specjalistów, nieraz terapeutów. Niedojrzałość w poszczególnych sferach rozwoju dziecka lub nieosiągnięcie właściwego poziomu umiejętności szkolnych, skazuje dziecko na niepowadzenia i nieraz nieodwołanie zniechęca do szkoły oraz studzi chęć zdobywania wiedzy. Na pierwszym etapie nauczana szkolnego należy mieć na uwadze zarówno dojrzałość do nauki matematyki, jak i czytania oraz pisania.

Literatura

Horsonek M., Wpływ rodziny na dojrzałość szkolną dziecka, „Życie Szkoły” 2001/8.
Prus-Wiśniewska H., Zanim dziecko pójdzie do szkoły, MEDIUM, Warszawa 1995.
Żebrowska, Psychologia rozwoju dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1986.
Machnik I., Dojrzałość szkolna dziecka, „Bliżej Przedszkola” nr 5.104 maj 2010.