Jako rodzice posiadamy coraz większą wiedzę na temat wspomagania rozwoju dziecka, optymalnego nauczania go, dbania o prawidłowy rozwój od pierwszych chwil życia. Wielu rodziców z zaangażowaniem pomaga maluchom w zdobywaniu kolejnych podstawowych umiejętności i kompetencji, jak chodzenie, mówienie, pisanie, rysowanie, liczenie. W starszym wieku, okazuje się jednak coraz częściej, że pojawiają się trudności z funkcjonowaniem dzieci w grupie. Na jedne dzieci skarżą się nauczyciele, na inne rodzice rówieśników, a kolejne same żalą się rodzicom ze swych niepowodzeń. Najczęściej dotyczy to niekulturalnego zachowywania się i nieuprzejmych odzywek, braku zrozumienia oraz szybkiego, pochopnego, ale bardzo dosadnego oceniania przez innych. Dziecko, zniechęcone nieudanymi relacjami z otoczeniem, najczęściej zamyka się w sobie.
Nauka zasad życia społecznego — po co i dla kogo?
Nie warto szukać winy tylko w otoczeniu i po innych. Przekonania, że to „inni są źli”, „liczyć można tylko na siebie” czy „lepiej z nikim nie rozmawiać” wzmacniają niepożądane zachowania w grupie. Mają bowiem na celu unikanie jakichkolwiek interakcji z drugim człowiekiem i odcinanie się tak od roszczeń, jak i potrzeb innych. Ważną rolę odgrywają również indywidualne cechy dziecka, jak nieśmiałość/introwertyzm, jednak wsparcie i pomoc osób z najbliższego otoczenia mogą okazać się kluczowe w zmianie postaw dziecka i radzeniu sobie z naturalnymi barierami. Wielu niewłaściwym sytuacjom można zapobiec, od małego ćwicząc z własnym dzieckiem poprawną komunikację. Eksperci od wychowania wyróżniają najważniejsze umiejętności społeczne, jakie dziecko powinno w pierwszej kolejności opanować (wynieść z domu). Dzięki nim w przyszłości łatwiej nawiąże satysfakcjonujące relacje z innymi ludźmi i poradzi sobie z trudnymi zachowaniami drugiej strony komunikacji.
Jakich zasad powinno nauczyć się dziecko
Pierwsze wrażenie
1. Powitania, pożegnania, przedstawianie się itd. — to pierwszy krok do nawiązania rozmowy i pierwsze świadectwo o nas; są to nie tylko słowo, ale też uśmiech, uścisk dłoni, spojrzenie. Pierwsze gesty i słowa świadczą o pozytywnym nastawieniu i szacunku do rozmówcy. Warto upewnić się, czy dziecko wie, jak przedstawić się nowemu koledze, a jak dorosłej osobie. Czy potrafi udzielić interesujących informacji o sobie, by wywrzeć dobre wrażenie, ale nie przesadne. Czy potrafi pozdrowić napotkanych na ulicy kolegów, nauczycieli, znane sobie osoby starsze. Jest to umiejętność, która pomaga zawiązywać przyjaźnie i dobre relacje.
2. Przepraszanie — od zawsze kształtowane w procesie wychowywania zdaje się jednak ostatnio być zapominane; umiejętność przepraszania wiąże się z umiejętnością dostrzeżenia własnego błędu, nazwania go i przyznania się do niego z odwagą. Należ oswoić z tym dziecko i przekonać, że warto podjąć ryzyko i wypowiedzieć słowa przeprosin, zamiast utrwalać frustrację w sobie i w relacjach z drugą osobą.
3. Umiejętność prowadzenia rozmowy (rozpoczynania, podtrzymywania, zadawania pytań i kończenia we właściwy sposób) — zdaje się to być absolutną podstawą, zanika jednak w dobie cyfryzacji. Ludzie mają coraz większą trudność w formułowaniu zdań wyrażających pragnienia, wrażenia i uczucia. Pracę nad tą umiejętnością dobrze jest zacząć od najmłodszych lat, a pierwszy krokiem jest nie wyręczanie w mówieniu dzieci, które przychodzą nas o coś poprosić lub coś opowiedzieć i robią to powoli. Zadawanie mnóstwa pytań pomocniczych dziecku („Chcesz pić? A może jeść? Coś Cię boli?”) ogranicza jego wypowiedź. Dorastający człowiek musi samodzielnie umieć komunikować swoje potrzeby, a także zadawać pytania w celu otrzymania informacji, podtrzymania rozmowy czy pokazania zainteresowania rozmówcą. W późniejszym wieku istotne staje się też nauczenie sposobu rozmawiania z uwzględnieniem stopnia zażyłości z rozmówcą (inna postawa i słownictwo m.in. wobec kolegi, rodzica, nauczyciela, dyrektora).
4. Poczucie humoru — umiejętność ta bardzo przydaje się podczas budowania relacji z innymi ludźmi, wpływa na redukowanie stresu i zachowanie zdrowego dystansu do problemów. Szczególnym typem humoru jest ironia, której jednak dość trudno nauczyć, ale warto na nią uwrażliwiać.
Podtrzymywanie relacji z innymi
1. Pozytywne nastawienie i nagradzanie/chwalenie innych — traktowane jako coś oczywistego, nie jest jednak takie, gdyż każdy potrzebuje przyjaznych słów pochwały i uśmiechu drugiego człowieka, a nie domysłów. Dlatego, kiedy ktoś zachowa się w sposób dla nas miły, dobrze jest dać rozmówcy to odczuć i docenić jego gest. Na tym polega najprostsza idea „nagradzania”. Dzięki temu sprawiamy, że osoba, z którą rozmawiamy, czuje się lepiej, a my stajemy się w jej oczach godni zaufania i wpływowi.
2. Przyjaźń, szczególna relacja z drugim człowiekiem — rodzic nie jest w stanie znaleźć dziecku przyjaciela ani sprawić, aby klasa go lubiła. Nie powinien też w to ingerować. Może jednak ułatwić wchodzenie dziecku w dobre relacje. Podczas codziennych zabaw i rozmów, warto pokazywać maluchom, że przyjaźń jest więzią, o która dba się w szczególny sposób, że przyjaciele też czasami się kłócą, ale potrafią te spory rozwiązać, a nawet poświęcić się dla drugiej osoby, jeśli jest to właściwe.
3. Przyjmowanie krytyki — niestety współczesne dzieci bardzo często albo całkowicie odrzucają krytykę (na zasadzie: „To mój problem!” lub „Nikt nie ma prawa mnie oceniać”). Jakiekolwiek słowa dezaprobaty potrafią też brać zbyt mocno do siebie, co sprawia, że czują się gorsze. Warto popracować nad wyciąganiem z krytyki wniosków dotyczących zachowania, a nie swojej osoby, i uczulić dziecko, że w życiu nie raz spotka je ocena innych, z którą można sobie poradzić. Ale nie poprzez odcinanie się!
4. Proszenie o pomoc i jej udzielanie — forma, w jakiej zwracamy się o pomoc, nie raz determinuje to, czy ją otrzymamy, oraz nastawienie proszonego. Dziecko powinno po pierwsze nauczyć się, że proszenie o pomoc jest zupełnie naturalną rzeczą, gdy sobie nie radzimy, ale z drugiej strony, że stawianie żądań jest najmniej efektywnym sposobem komunikacji.
5. Prośby o zmianę zachowania i domaganie się swoich praw — proszenie o zmianę nieprzyjemnego drugiej osoby jest często trudne nawet dla dorosłych. Tymczasem przyswojenie prostych zasad (wyrażanie się jasno, upewnienie się, że rozmówca jest w stanie tę prośbę przyjąć, unikanie krytykowania) często pozwala na kształtowanie przyjaznego nam otoczenia. Wyrażanie swoich opinii i bronienie racji zapobiega byciu wykorzystanym, ignorowanym czy sfrustrowanym. Jest to jednak bardzo złożona umiejętność, wymagająca wielu rozmów i ćwiczeń. Może jednak uchronić dziecko przed wieloma niebezpieczeństwami.
6. Poszanowanie praw innych — umiejętność ta mocno wiąże się z umiejętnością słuchania, wczuwania się w sytuację innych ludzi i kontrolowania emocji. Dzieci dorastając, niezwykle łatwo wydają mocne osądy na temat innych, nawet nie przebierając w słowach. Dlatego należy uwrażliwić dziecko na innych, nawet odwołując się do jego własnych odczuć. Poszanowanie innych owocuje wzajemnym szacunkiem i poczuciem bezpieczeństwa obu stron.
7. Składanie życzeń i gratulowanie — niektórym wydaje się zdawać przestarzałe i niepotrzebne, a jednak dzięki takiej umiejętności więzi społeczne zacieśniają się, budowana jest grupa, w której dobrze się czujemy, i pogłębiane są relacje w niej. Składanie życie sugeruje, że dana osoba jest nam bliska i posiada wartość, a każdy chciałby być w ten sposób odbierany. Jeśli tylko odbieramy gratulacje i życzenia, z czasem sami będziemy dostawać ich coraz mniej. Dlatego warto ćwiczyć z dzieckiem szczere formułowanie życzeń dla innych i gratulowania sukcesu, aby nie wstydziło się powiedzieć czegoś miłego, potrafiło cieszyć się osiągnięciami przyjaciół czy rodziny oraz nie używało oklepanych formułek, które wskazują na niedbałość uczuć i stosunek lekceważący.
8. Przyjmowanie życzeń i komplementów — to druga strona medalu powyższej umiejętności. Zwykłe „dziękuję” oraz uśmiech skierowany do osoby składającej życzenia, to najprostszy sposób na docenienie jej wysiłku. Nie raz spotyka się dorosłe osoby, które peszą się każdym miłym słowem i próbują mu zaprzeczać. Nie warto utrwalać fałszywej pokory i skromności, bowiem druga strona odbierze to jednak negatywnie, jako podważenie jej słów uznania. Nie chodzi o utrwalanie w dziecku przeświadczenia o swej wyjątkowości, ale o umiejętność uwierzenia w dobry odbiór przez otoczenie i potrafienia w taktowny sposób podziękować za nie.
Jak uczyć zasad społecznego życia
Nauka zasad życia społecznego dziecka zwykle nie wymaga specjalnych czy długotrwałych ćwiczeń ani wykładów. Dzieci uczą się bowiem głównie przez naśladowanie dorosłych. W trenowaniu bardziej złożonych umiejętności mogą pomóc wspólne zabawy tematyczne lalkami, robotami czy pluszakami, a także bajki terapeutyczne. Aranżujmy różnorodne sytuacje i problemy i sprawdźmy, w jaki sposób dziecko sobie z nimi poradzi. Dobre opanowanie przez malucha kilkunastu powyższych zasad będzie procentowało przez jego życie. Nauczenie dziecka, jak żyć w społeczeństwie, pozwoli mu na swobodne poruszanie się w świecie dorosłych i ułatwi przyszłe życie.
Polecamy też:
Co to jest dojrzałość szkolna?
Cykl na temat samodzielności dziecka
Czego należy nauczyć przed pójściem do szkoły?
Literatura
Skowrońska Joanna, Kiedy rozpocząć z dzieckiem trening umiejętności społecznych, egaga.pl, 10 sierpnia 2016, http://www.egaga.pl/rozpoczac-dzieckiem-trening-umiejetnosci-spolecznych/ [dostęp: 10.01.2018].
Wrona Ola, 15 rzeczy, które każdy rodzic powinien nauczyć swoje dziecko. A tobie, ile się już udało?, „mama:DU”, 1 września 2015, http://mamadu.pl/121141,15-umiejetnosci-spolecznych-ktore-dziecko-powinno-wyniesc-z-domu [dostęp: 10.01.2018].
