Rozpoczęcie nauki czytania i pisania może nastąpić się dopiero wtedy, gdy maluch opanuje mowę werbalną oraz osiągnie niezbędny poziom dojrzałości psychofizycznej i intelektualnej. Najważniejszą rolę pełni mowa werbalna, pozwala ona na kodowanie odbieranych informacji, ujmowanie ich w kategorie pojęciowe, wyrażanie własnych myśli i przeżyć. U podstaw czytania i pisania leżą te same mechanizmy psychofizyczne co i przy mówieniu.
Przyswajanie mowy odbywa się w sposób nieświadomy. Czytanie i pisanie są natomiast czynnościami świadomymi. Aby opanować pisanie i czytanie, dziecko musi sobie zdawać dobrze sprawę z ich struktury, znać ich elementy składowe, sposoby realizacji składających się na nie różnych czynności. Przy czytaniu dziecko musi odszyfrować znaczenie zapisanych słów, zaś przy pisaniu — zaszyfrować je za pomocą symboli graficznych. Wszystko co sprzyja gotowości do nauki czytania jest równocześnie przygotowaniem do nauki pisania.
Przygotowanie dziecka do nauki czytania i pisania
Podstawowym zadaniem związanym z przygotowaniem dzieci do nauki pisania i czytania jest doskonalenie percepcji wzrokowej i słuchowej dziecka. Proces analizy i syntezy wzrokowej, a także doskonalenie percepcji wzrokowej, rozwijamy w różnorodnych sytuacjach takich, jak: codzienna zabawa, spacery, zajęcia, rozmowy. Rozpoczęcie nauki czytania i pisania powinny zatem poprzedzać zabawy słuchowe polegające na spostrzeganiu, różnicowaniu i określaniu zjawisk akustycznych (spacery, wycieczki, zajęcia umuzykalniające) oraz zabawy i ćwiczenia oparte na materiale słownym, gry i zabawy pomagające dziecku doskonalić słuch fonematyczny. Percepcja słuchowa jest podstawowym ogniwem mechanizmu czytania głośnego, pisania ze słuchu, towarzyszy cichemu czytaniu, pisaniu z pamięci i pisaniu samodzielnemu.
Szczególnie ważne jest obok prawidłowej percepcji kształtów i dźwięków zdobycie przez dzieci umiejętności poprawnego mówienia zarówno pod względem dźwiękowym, jak i gramatycznym. W procesie doskonalenia mowy wykorzystać można wiele różnorodnych zabaw, ale przede wszystkim należy utrwalać prawidłowe wzorce poprzez mówienie do dziecka od najwcześniejszych chwil jego życia i rozmawianie z nim.
W procesie przygotowania dzieci do nauki czytania i pisania ogromne znaczenie ma także twórczość plastyczna, zwłaszcza rysunek. Zrozumienie symbolu — znaku jest podstawowym warunkiem osiągania dojrzałości umysłowej i efektywnego uczenia się pisania, czytania.
Pozytywne nastawienie emocjonalno-społeczne jest podstawą do osiągnięcia przez dzieci motorycznej i umysłowej gotowości do nauki czytania i pisania, a także uzyskania pozytywnych rezultatów po podjęciu samej nauki. Przejawia się to przede wszystkim zainteresowaniem dla słowa drukowanego i pisanego, przekonaniem, że za jego pośrednictwem można zapoznać się z ciekawymi treściami. Czynności pisania i czytania wymagają nie tylko prawidłowego spostrzegania liter, ale także umiejętności wyodrębnienia i przyporządkowania im właściwych dźwięków.
Usprawnianie percepcji słuchowej
– rozwiązywanie zagadek słuchowych,
– ćwiczenia rytmiczne: rymowanki, piosenki,
– ćwiczenia pamięci słuchowej: wyliczanki, wierszyki, powtarzanie sylab, wyrazów i zdań,
– odtwarzanie rytmu i wiązanie go z układem przestrzennym,
– zabawy z rymami: dobieranie rymujących się wyrazów, tworzenie rymów,
– analiza i synteza zdań: liczenie wyrazów, układanie zdań dłuższych,
– ćwiczenia i zabawy związane z analizą wyrazów na sylaby i syntezą sylab w wyraz,
– rozpoznawanie głoski w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazów,
– wyszukiwanie obrazków na daną głoskę,
– ćwiczenia w analizie i syntezie głoskowej wyrazów 3- i 4-głoskowych oraz dłuższych,
– ćwiczenia w czytaniu i układaniu wyrazów i zdań.
Rozpoczęcie nauki czytania i pisania w najprostszej formie musi poprzedzać wzrokowe spostrzeganie znaków graficznych pisma.
Usprawnianie percepcji wzrokowej
- dobieranie par jednakowych obrazków (dobieranki, loteryjki, domino),
- wskazywanie różnic i podobieństw na materiale obrazkowym i geometrycznym,
- odtwarzanie z pamięci układów elementów,
- układanie obrazków z części oraz według instrukcji słownej,
- układanie obrazków i kompozycji z figur,
- dobieranie części figur geometrycznych do całości,
- budowanie według wzoru kompozycji z klocków,
- wyszukiwanie i dobieranie jednakowych wzorów literopodobnych i literowych,
- rozpoznawanie i nazywanie liter, wyszukiwanie lub skreślanie liter w tekście,
- uzupełnianie liter w wyrazie, lepienie z plasteliny lub układanie liter z drutu, kasztanów bądź nakrętek,
- czytanie i układanie wyrazów oraz zdań.
Obok funkcji, które zapewniają realizacje czynności czytania i pisania, pisanie angażuje dodatkowo motorykę ręki (motorykę małą). Ruchy ręki piszącej umożliwiają przekształcanie wzrokowo-słuchowych obrazów na obrazy graficzne. Graficzne odtwarzanie liter wymaga dużej sprawności ręki.
Usprawnianie czynności manualnych
– pisanie po śladzie, obrysowywanie konturów (np. podczas zabawy rysowanymi wierszykami),
– zabawy rytmiczne, gra na instrumentach,
– rytmiczne kreślenie wzorów (EPR), zabawy Metodą Dobrego Startu,
– wykonywanie czynności precyzyjnych: wiązanie, nawlekanie, sznurowanie,
– układanie kompozycji z drobnych elementów,
– malowanie palcami i pędzlem dużych wzorów,
– wycinanie, wydzieranie, lepienie, pieczątkowanie i inna działalność plastyczna,
– kreskowanie, kopiowanie i kalkowanie ołówkiem lub kredką,
– rysowanie wzorów literopodobnych, kreskowych, kolistych, falistych i pętelkowych.
Polecamy także
Dojrzałość do nauki czytania i pisania — na co zwrócić uwagę
