Poznajemy świat poprzez zmysły i w ten sposób aktywizują się u nas podstawowe i złożone operacje umysłowe. Działania na etapie dziecka mają początkowo charakter zewnętrzny. W toku powtarzania schematów i gromadzenia różnorodnych doświadczeń stają się one bardziej uzewnętrznione. Zostają dołączone i zintegrowane z istniejącym stanem wiedzy. Kluczowa jest rola kompetentnego rówieśnika lub dorosłego, który inspiruje, zachęca i dzięki któremu dziecko jest w stanie wykonać zadania wykraczające poza sferę jego aktualnego rozwoju.
Dziecko dzięki codziennej aktywności konstruuje trzy rodzaje wiedzy: fizyczną (wiedza o przedmiotach), logiczno-matematyczną (operacje umysłowe dokonywane podczas działań na przedmiotach) i społeczną (jej podstawą są interakcje społeczne). W toku działań występuje twórcza konfrontacja różnych punktów widzenia i uczenia się od innych. Według Lwa Siemionowicza Wygotskiego dzięki interakcjom z dorosłymi i rówieśnikami dziecko ma możliwość obserwowania i naśladowania. W ten właśnie sposób rozwijają się wyższe funkcje umysłowe.
Przystępując zatem do nauki, nawet w formie zabawy, należy pamiętać o kilku ważnych kwestiach:
- Każda forma nauki traci swoją wartość, gdy powoduje znużenie i rozdrażnienie.
- Koncentracja uwagi małego dziecka jest krótkotrwała, dlatego należy zmieniać rodzaje zadań. Należy je zmieniać również wtedy, gdy dziecko nie ma na nie ochoty.
- Zajęcia muszą być przeplatane ruchem i zabawą.
- Dziecko musi być wypoczęte i zdrowe.
- Podstawą jest zrozumienie przez dziecko, dopiero potem powtarzanie, utrwalanie, przypominanie i odtwarzanie.
- Nauka powinna być dla dziecka tak atrakcyjną zabawą, by dziecko czekało na nią z niecierpliwością, atrakcje łatwiej się zapamiętuje.
- Nagrodą i pochwałą uzyskamy zawsze więcej niż karą — ale wówczas ma to sens, gdy dziecko faktycznie zasłuży na nie swoim wysiłkiem (więcej w artykule Moc pochwały).
- Nie należy się spieszyć, lepiej dać dziecku czas na spokojne wykonanie zadania (aby efektywnie wspierać rozwój neuronalny).
- Nigdy nie można zaczynać od trudnych zadań, lecz od tych, które wcześniej dziecko opanowało.
- Należy zawsze mieć na uwadze, że rzeczy dla nas łatwe i oczywiste są dla dziecka trudne. Dziecko musi włożyć wiele wysiłku, by je zrozumieć i nauczyć się.
- Pozwólmy dziecku rozwiązywać zadania samodzielnie, nie wyręczając go.
- Dziecko poznaje świat wszystkimi zmysłami, dlatego należy je wszystkie rozwijać i wykorzystywać (ciekawe pomysły zabaw integracyjnych na co dzień i wykorzystujących zmysły).
- Bardzo często szybki rozwój jednej sprawności powoduje chwilowy zastój innych. Nie należy jednak się tym zniechęcać.
Najważniejsze zasady pedagogiczne to:
- tworzenie sytuacji edukacyjnych o dwojakim charakterze (inspirujące do gromadzenia doświadczeń — w których nauczający jest obserwatorem; bardziej formalnych — kiedy nauczający jest inicjatorem działań dzieci), stanowiących wyzwanie dla dziecka, wywołujących skuteczne zdziwienie, refleksję, ciekawość, konflikty poznawcze, motywujące do skonfrontowania wiedzy w krytycznym badaniu;
- angażowanie dziecka w proces rozwiązywania problemów i sytuacji trudnych, umożliwiający dzieciom posługiwanie się różnymi sposobami porządkowania doświadczeń i tworzenia obrazu świata;
- tworzenie okazji do podejmowania przez dzieci działań o charakterze badawczym;
- występowania uczącego w roli współuczestnika dziecięcych działań, zabaw, aktywnego obserwatora, który poznaje dziecięcy sposób myslenia, mądrze inspiruje i stymuluje rozwój dzieci.
