Każde dziecko przychodzi na świat ze zdolnością wydawania dźwięków, które pomagają mu w komunikacji z dorosłymi. Mowa to nie tylko wyrazy i poprawne konstruowanie zdań, ale także umiejętność rozróżniania i rozumienia komunikatów innych ludzi oraz porozumiewanie się za pomocą mimiki i gestów. Dziecko na początkowym etapie swojego życia powinno szybko pojąć, że dźwięk ma odpowiednią moc sprawczą i wywołuje określoną reakcję otoczenia. Dlatego typowy rozwój mowy dziecka w pierwszym roku życia przebiega w określony sposób.
Chociaż każdy rodzić z utęsknieniem wyczekuje chwili, w której jego maluch wypowie pierwsze słowo, to należy pamiętać, że umiejętności językowe są uwarunkowane genetycznie i środowiskowo. Dziecko posiada typowe dla siebie predyspozycje, które pozwalają mu pod wpływem czynników środowiska, w którym żyje, nabywać struktury systemowe. Trening mowy od najwcześniejszych chwil, dopasowany do potrzeb i momentu rozwojowego dziecka, jest niezwykle ważny dla prawidłowego rozwoju intelektualnego malucha.
U wszystkich dzieci na całym świecie rozwój mowy przebiega według tego samego schematu i zaczyna się zaraz po narodzinach, ale to od rodziców oraz otoczenia zależy, jakie będą rezultaty na jego poszczególnych etapach. Umiejętności językowe nabywane są bowiem wyłącznie w bezpośrednich relacjach z bliskimi.
W pierwszym roku życia maluch wydaje mnóstwo dźwięków, jak wesołe prychanie, mlaski, piski, zniecierpliwione mruczenie i rozdrażnione krzyki. W każdej kulturze brzmi to podobnie. Od 2-3 m.ż. do ok. 6 m.ż. trwa okres głużenia (inaczej też gruchania). Co ważne — nawet dziecko z niedosłuchem oraz głuche do tego momentu rozwija się podobnie, stopniowo jednak głużenie u nich zanika. Nieco później, ok. 4 m.ż., niemowlę zaczyna reagować na intonację, następnie pojawiają się próby naśladowania dźwięków zasłyszanych z otoczenia. Dzieci bawią się, powtarzając głoski i przekształcając je (nasze propozycje zabaw wspierających rozwój mowy). Jeśli maluch ma problemy ze słuchem, w tym okresie możliwe jest zaobserwowanie nasilonych sygnałów niepokojących.
Etapy rozwoju mowy w pierwszym roku życia
| Wiek w miesiącach | Umiejętności |
| 2-3 |
|
| 4 |
|
|
6 |
|
|
8 |
|
|
9 |
|
| 10 |
|
| 11 |
|
| 12 |
|
Pierwszy rok życia to okres dużych zmian w zdolnościach komunikacyjnych dziecka. Należy pamiętać, iż niemowlak znacznie więcej rozumie, niż potrafi powiedzieć. Czasami roczny maluch nie wypowiada słów, ale bacznie obserwuje to, co dzieje się dokoła i rewelacyjnie komunikuje swoje potrzeby. Takie dzieci często zaczynają mówić zdaniami w późniejszym okresie. Nie da się na tym etapie ustalić, czy jest to powód do niepokoju, chyba że objaw niemówienia nakłada się z innymi objawami.
Każdemu stadium rozwoju mowy towarzyszą odpowiednie etapy rozwoju fizycznego — fazie głużenia odpowiada umiejętność siadania, pierwszym wyrazom — pozycja pionowa. Po dwunastu miesiącach od urodzenia rozpoczyna się intensywny rozwój mowy zwany okresem wyrazu, w którym współistnieją procesy rozumienia i mówienia.
Źródła:
Cieszyńska J., Korendo M., Wczesna interwencja terapeutyczna, Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne, 2014.
Harwas-Napierała B., Trempała J., (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, Warszawa: Naukowe PWN, 2006.
Nitsch C., Hüther G., Wspieranie rozwoju dziecka, Wydawnictwo Olesiejuk 2011.
Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G., Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa: WSiP, 1992.
