Kłamstwo towarzyszy ludziom w wielu momentach życia. Nic dziwnego, że dzieci również do niego się uciekają. Kłamanie to czynność, której dzieci uczą się, obserwując otaczający je świat oraz swych opiekunów.
Tak w dorosłym życiu, jak i w dzieciństwie kłamstwo ma dwie główne funkcje. Kłamiemy, aby uniknąć czegoś, co nam zagraża — jest to kłamstwo obronne, bądź uciekamy się do kłamstwa, aby coś osiągnąć — jest to kłamstwo dążeniowe.
Kłamstwu należy przeciwdziałać, ale możliwe jest to, kiedy poznamy jego powody. Jaka jest dokładna motywacja każdego typu kłamstwa? Zapoznanie się z nią, pomoże zrozumieć, dlaczego dziecko ostatecznie postanowiło nie mówić prawdy.
Kłamstwo obronne
Podyktowane jest najczęściej:
- strachem i lękiem przed karą;
- chęcią uniknięcia cierpienia (np. zatajanie faktów o niepełnej rodzinie);
- chęcią uwolnienia się od nieprzyjemnych obowiązków;
- chęcią uniknięcia kompromitacji (zmyślanie odpowiedzi, gdy się jej nie zna);
- obawą przed negatywną oceną otoczenia;
- marzeniem o tym, żeby zadowolić rodziców;
- chęcią ochrony innych.
Kłamstwo dążeniowe
Jego celami są:
- chęć zwrócenia na siebie uwagi, np. wzbudzając litość;
- potrzeba zaimponowania otoczeniu (rówieśnikom, kuzynom, rodzeństwu, rodzinie itp.);
- chęć zdobycia przewagi, otrzymania upragnionej rzeczy;
- manipulowanie, np. symulowanie bólu.
Psychologowie wyróżniają także inne formy kłamania:
- ukrywanie — zatajanie prawdziwej informacji;
- fałszowanie — przekazywanie nieprawdy, sfabrykowanych danych jako prawdziwego faktu;
- fałszywa atrybucja — przyznanie się do przeżywania określonej emocji, ale z fałszywym nazwaniem jej przyczyny;
- fałszywa prawdomówność — niby ujawnienie prawdy, ale z taką przesadą lub tak humorystycznie, że okłamywany nie poznaje prawdy i zostaje zmylony;
- półprawda — ujawnienie niepełnej prawdy, w celu odwrócenia uwagi okłamywanego od tego, co nadal jest ukrywane;
- podstęp błędnego wnioskowania — mówienie prawdy, ale w taki sposób, że wynika z niej coś przeciwnego, niż zostało powiedziane.
Warto uświadamiać dziecku, że mijanie się z prawdą nie jest sposobem na rozwiązywanie problemów, nawet jeśli rodzicom zdarza się do tego uciec. Kłamstwo stanowi poważną blokadę komunikacyjną, jest przyczyną utraty zaufania i negatywnego postrzegania przez otoczenie. Ponadto od kłamstwa można się uzależnić, bowiem kłamstwo rodzi kłamstwo.
Źródła
Gajda J., Wychowywać do prawdy?, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1995.
Witkowski T., Psychologia kłamstwa. Motywy, strategie, narzędzia, Tomaszów 2006.
