Świat Mojego Dziecka

Orientacja przestrzenna to kształtowanie umiejętności, które pozwalają dziecku dobrze orientować się w przestrzeni i swobodnie rozmawiać o tym, co się wokół niego znajduje. Jest warunkiem dobrego funkcjonowania w otaczającej rzeczywistości. Proces jej kształtowania trwa kilka lat.

Rozumienie przestrzeni

Poznawanie przestrzeni zaczyna się od świadomości własnego ciała, a więc od poznania swojego ja. Najpierw dziecko kształtuje poczucie — to jestem ja, tak wyglądam, mam swoje imię, wiem jak nazywają się części mojego ciała. Taka świadomość pozwala na rozpatrywanie otoczenia ze swojego punktu widzenia, tzn. dziecko zdaje sobie sprawę z tego że coś znajduje się przed nim lub za nim, jest nad nim lub pod nim. Uczy się określać kierunki i położenie w stosunku do swego ciała.

Kształtowanie orientacji przestrzennej jest ważne dlatego, że pozwala dziecku lepiej rozumieć swoje otoczenie i sprawniej w nim funkcjonować. Należy pamiętać, że dziecko poznaje przestrzeń poprzez własny ruch, obserwując, odczuwając i nazywając słowami własne doświadczenia.

Kolejnym krokiem jest zdolność do różnicowania i określania kierunków oraz położenia przedmiotów względem drugiej osoby. Wynika to z przeniesienia schematu swojego ciała na drugą osobę i uświadomienia sobie elementów podobnych i wspólnych cech, np. symetrii ciała, położenia serca po lewej stronie, pionowej postawy wyznaczającej dół i górę. Po opanowaniu tej umiejętności dziecko może ustalać położenie jednych obiektów względem drugich, a także wyznaczać kierunek od lub do wybranego przedmiotu.

Przestrzeganie takiej kolejności rozwoju jest niezbędne podczas prawidłowego kształtowania dziecięcych kompetencji w zakresie orientacji przestrzennej.

Kształtowanie schematu ciała

Orientacja przestrzenna rozpoczyna się od kształtowania schematu własnego ciała. Odbywa się ono poprzez:

• ćwiczenia, dzięki którym dziecko potrafi: nazwać części głowy i wie, co oznaczają miny; części rąk i wie, co wyrażają gesty; części nóg i zna sposoby chodzenia; części tułowia (np. zabawy wspierające poznawanie części ciała);
• zagadki ruchowe, np. pantomima (ich zadaniem jest wydłużenie czasu koncentracji uwagi);
• rysunek samego siebie, mamy, taty… pod dyktando rodzica (więcej na ten temat w artykule Od bazgrot do głowonogów i głowotułowi).

Kształtowanie pojęć przestrzennych

Orientację przestrzenną kształtuje się poprzez dotyk, gest, ruch ciała i obserwację efektu przemieszczania. Słowa jedynie towarzyszą tym doświadczeniom. Dziecko musi samo doznać, poczuć, wykonać i nazwać swe doświadczenia, aby zrozumieć, na czym polega orientacja w przestrzeni. Wiele dogodnych do tego sytuacji stwarzają codzienne czynności i zdarzenia, np.:

• porządkowanie pokoju — odkładanie zabawek na oznaczone miejsca (misie na drugą półkę, autka na dolną półkę, lalki na środkową półkę), ustawianie krzeseł przy stole/stoliku;
• spacery — zwracanie uwagi na przedmioty wewnątrz i na zewnątrz budynków; określanie, co znajduje się przed nami, a co za nami; rozglądanie się podczas przechodzenia przez ulicę — w lewo, w prawo.

Orientacja przestrzenna może rozwijać się także podczas zabaw i specjalnym zajęciom sprzyjającym jej zdobywaniu, np.:

• piłka i motyl
• ciepło–zimno
• podchody
• ukryty skarb.

Rozwijanie zdolności do przyjmowania własnego punktu widzenia

Zajęcia tego cyklu polegają na wyprowadzeniu kierunków w przestrzeni od własnego ciała oraz dalszemu kształtowaniu świadomości własnego ciała. 

Przykładowe ćwiczenia