Zabawa jest naturalną czynnością wieku dziecięcego i towarzyszy człowiekowi na kolejnych etapach rozwoju. Oczywiste zatem jest, że wspiera ten rozwój. Pedagodzy wyróżnili kilka ważnych aktywności dziecka od początku jego życia i na tej podstawie wyodrębnili główne rodzaje zabaw. Każdy z nich wspiera zdobywanie istotnych umiejętności i rozwój na określonych płaszczyznach.
Główne rodzaje zabaw
- manipulacyjne
- konstrukcyjne
- rytmiczno-ruchowe
- tematyczne (uspołeczniające)
- badawcze
- dydaktyczne
Typologia zabaw i ich znaczenie
Zabawy manipulacyjne. Pojawiają się najwcześniej w życiu człowieka i przede wszystkim uczą panowania nad własnym ciałem, odczytywania jego sygnałów i posługiwania się nim. Opierają się na manipulowaniu przedmiotem w różny sposób, oglądaniu go, lizaniu, ssaniu, przekładaniu z ręki do ręki, wkładaniu i wyjmowaniu, dopasowywaniu, turlaniu itp. Tego typu zabawy mają na celu poznawanie świata oraz właściwości rzeczy: ich kształtu, wielkości, konsystencji, faktury lub wydawanego dźwięku. Podczas manipulowania przedmiotami wykorzystywane jest postrzeganie wzrokowe, słuchowe, dotykowe i złożone ruchy rąk. Kształtuje się w ten sposób sprawność manualna oraz motoryka mała. Ten etap stanowi podstawę dla późniejszych, bardziej skomplikowanych zabaw.
Zabawy konstrukcyjne. Tworzenie wszelakich konstrukcji pobudza wyobraźnię, ćwiczy sprawność manualną, kształtuje pojęcie przestrzeni oraz rozbudza kreatywność. Zabawy te polegają na budowaniu i wytwarzaniu czegoś nowego. Dziecko bazuje w nich na zabawach manipulacyjnych, ale tworzy jednak coś nowego. Zabawy konstrukcyjne doskonalą rozwój percepcji ruchowej, trenują uwagę i koncentrację, uczą obserwacji. Najpopularniejszą zabawką konstrukcyjną są klocki. Przy ich pomocy dziecko buduje własną rzeczywistość, wykorzystując nieograniczoną pomysłowość. Do aktywności konstrukcyjnej zalicza się także lepienie z plasteliny, pieczenie ciasta, tworzenie ludzików z kasztanów i żołędzi czy korali z jarzębiny lub makaronu itp.
Zabawy rytmiczno-ruchowe. Ruch z muzyką przede wszystkim ćwiczy sprawność fizyczną, kontrolę nad ciałem, zręczność, szybkość, poczucie rytmu i wzmacnia siłę. Zabawy ruchowe z muzyką zaspokajają potrzebę twórczego ruchu. Jeśli aktywność przyjmuje formę zawodów sportowych, uczy dzieci zdrowej i przyjemnej rywalizacji oraz wzmacnia wiarę w siebie. Najpopularniejszymi zabawami ruchowymi są gry z piłką, taniec, gimnastyka, skakanie, wspinanie się czy berek.
Zabawy tematyczne. Podczas nich dziecko naśladuje czynności zaobserwowane w swoim otoczeniu: w domu, w przedszkolu, na ulicy, w sklepie, na budowie itp. Często nie potrzebuje nawet do tego zabawek i chętnie samo rozpoczyna zabawę. Bogata wyobraźnia pozwala dzieciom dość precyzyjnie udawać charakterystycznych dla danej roli czynności. Najistotniejszą cechą zabaw tematycznych jest ich motyw przewodni, dzieci bawią się w coś: w dom, w sklep, w budowę. U najmłodszych może się to ograniczać do małego wycinka rzeczywistości, np. gotowania obiadu, strzyżenia trawnika, stania w korku na drodze. Ważnym składnikiem zabaw tematycznych są wypowiedzi słowne dziecka (monologi lub dialogi). Zabawy tego typu to bardzo ważny element w rozwoju dziecka, gdyż scalają one wszystkie funkcje fizyczne i psychiczne.
Zabawy badawcze. Wynikają z naturalnej potrzeby poznawania otaczającego świata i początkowo bazują na zabawach manipulacyjnych. Zaspokajają wzrastającą ciekawość i dążą do poważniejszego eksperymentowania. Dzieci codziennie podejmują rozmaite doświadczenia na dostępnych materiałach, rzeczach czy zabawkach, testując je lub poznając. Kierunkowane zabawy badawcze pozwalają w przyjemny sposób odkrywać świat i uczyć się.
Zabawy dydaktyczne. Jest to typ zabawy zorganizowanej przez dorosłych w celu wpojenia dzieciom nowych umiejętności i przekazania wiedzy o otaczającym świecie. Zabawy dydaktyczne posiadają silne wartości kształcące. Dzieci wykonując określone czynności, starają się skoncentrować uwagę na postawionych im zadaniach, usiłując poprawnie rozumować, dokonując analizy i syntezy, wyróżniając i porównując cechy różnych przedmiotów (segregacja, kategoryzacja, klasyfikowanie), poszukując rozwiązań, obserwując otoczenie.
