Najczęściej seplenienie kojarzone jest z niewymawianiem głosek [š]/[ž] (sz, ż). Skąd zatem jeszcze określenie „międzyzębowe” i co ono oznacza? Jakie są przyczyny i jakie konsekwencje takiej wymowy?
Rodzajów sygmatyzmu, czyli potocznie seplenienia, szeplenienia lub siakania, jest wiele — więcej niż w mowie potocznej oddano. To bodajże najczęstsza wada wymowy spośród diagnozowanych, a dotyczy ona głosek: s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż/rz [ž], cz, dż. W języku fachowym rodzaj sygmatyzmu określany jest najczęściej od błędnego miejsca artykulacji głosek lub błędnego toru, którym powietrze podczas wymawiania głosek wydostaje się z ust. Może pojawić się zatem sygmatyzm przyzębowy, wargowo-zębowy, wargowy, a także boczny, nosowy, przydechowy. I oczywiście międzyzębowy.
Seplenienie międzyzębowe polega zatem, w myśl powyższych skrótowych informacji, na wymawianiu podanych głosek między zębami, ale jak? Otóż chodzi o to, że dziecko (lub dorosły) podczas mówienie między zęby wsuwa język — w środkowej linii lub z boku jamy ustnej. Język jest wówczas płaski (nie tworzy się rowek przez całą jego długość), wobec czego powietrze rozprasza się po całej jego powierzchni. Podczas wymowy nie dochodzi także do zbliżenia dolnych i górnych zębów (czyli denatalizacji). U niektórych można to bez problemu zauważyć, przez co dodatkowym bodźcem do terapii jest nieprzyjemny efekt wizualny towarzyszący rozmowie lub nadmierne ślinienie przy mówieniu. U innych zaobserwowanie międzyzębówki wymaga uważniejszego przyjrzenia się, co towarzyszy już samemu diagnozowaniu przyczyny błędnego brzmienia wymawianych słów. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że seplenienie międzyzębowe zaburza nie tylko artykulację podanych wyżej głosek, ale odbija się na wymowie także [t], [d], [l], [n].
Międzyzębówka może wystąpić już u dziecka trzyletniego, kiedy pojawiają się dłuższe wypowiedzi i kształtuje się mowa. Jest to problem „mechaniczny”, a nie z zakresu słownika, dlatego warto udać się do specjalisty i jak najszybciej rozpocząć ćwiczenia. Sygmatyzm międzyzębowy nie mija sam i nie wyrasta się z niego. Jest to swego rodzaju nawyk, który najlepiej szybko usunąć.
Konsekwencje seplenienia międzyzębowego
- nawykowe oddychanie przez usta (często otwarta buzia), a tym samym częste stany zapalne gardła oraz niedotlenienie (dziecko rozkojarzone, nieskoncentrowane, zmęczone);
- „gapowaty” wyraz tworzy — załzawione oczy, nieruchome policzki, twarz bez wyrazu (tzw. twarz adenoidalna);
- skrócenie i dużo mniejsza ruchliwość górnej wargi;
- wady zgryzu (powstanie lub pogłębienie) — napierający na zęby język lub ciągle oddychanie przez usta przyczynia się mniej lub bardziej do wychylania się zębów przednich na zewnątrz jamy ustnej;
- problemy z komunikacją i w kontaktach z rówieśnikami.
Przyczyny sygmatyzmu międzyzębowego
- nieprawidłowy zgryz (często otwarty);
- brak górnych i/lub dolnych jedynek;
- zachowany typ połykania niemowlęcego;
- słaba pionizacja języka (język nie unosi się do góry);
- przerośnięte migdały i częste infekcje (przez oddychanie odbywa się ustami);
- alergie i zatkany nos;
- złe wzorce środowiskowe.
Inne określenia zaburzenia: sigmatismus interdentalis, seplenienie interdentalne, seplenienie śródzębne, sygmatyzm międzyzębny.
