Świat Mojego Dziecka

Tradycyjnie uczymy czytać dzieci od poznawania liter, czyli jak udowodniła współczesna wiedza o możliwościach ludzkiego umysłu — od końca. Dzielenie bowiem na głoski, sylaby i litery to ostatnia umiejętność czytelnicza człowieka — dojrzałego czytelnika. Aby rozpocząć taką naukę liter dziecko musi dysponować umiejętnością analizy i syntezy dźwięków — umiejętnościami mózgu, które są charakterystyczne od 7 r.ż. Wielokrotnie dzieci podczas fonetycznej nauki odnoszą porażki, ponieważ bardzo ciężko im zrozumieć, że ky-o-ty, to to samo co kot, a my-a-my-a to mama. Mogą się tego nauczyć na pamięć, ale pojmowanie całej syntezy głoskowej (czy też literowej) przychodzi jednak znacznie później. Dzieci na początku szkoły (i nieraz do 4 klasy) mają problem ze złożeniem słowa z liter — po odkodowaniu kolejnych znaków często zapominają, co było na początku i nie potrafią stworzyć z tego słowa (a co, kiedy pojawią się dwuznaki?). To szybko zniechęca. Stąd też zaczęto poszukiwać metod efektywnych i dostosowanych do możliwości dzieci w wieku przedszkolnym oraz wczesnoszkolnym. Jedną z nich jest Odimienna Metoda Nauki Czytania opracowana przez Polkę, dr Irenę Majchrzak, w latach 80. XX w.

Jest to metoda zgodna z podstawą programową i dopuszczona do użytku szkolnego pod numerem DKO-5002-15/04, a opiera się i rozpoczyna od identyfikacji dziecka z pierwszym, najbliższym mu słowem — własnym imieniem. W ostatnich latach propozycja metodyczna Pani dr Ireny Majchrzak, z wykształcenia socjologa, cieszy się coraz większym i zasłużonym zainteresowaniem obok innych optymalnych metod nauki czytania.

Zacząć trzeba od tego, że wszystkie moje propozycje i pomysły opierają się na podstawowym — jak się często okazuje, nie tak oczywistym dla wszystkich — założeniu: dziecko jest istotą rozumną, obdarzoną umiejętnością logicznego myślenia,  zdolną do obserwacji i dokonywania porównań, do indukcji i dedukcji, do budowania (niekoniecznie werbalnie) hipotez i weryfikowania ich. Każde dziecko (…) od urodzenia próbuje rozpoznać świat, w którym się znalazło; musi zacząć odróżniać  osoby, przedmioty, by dostać to, czego pragnie (…). Ten otaczający noworodka świat jest skomplikowany — i nikt go nie upraszcza ani nie zubaża dla ułatwienia pierwszych prób poznania. Przecież nikomu nie przychodzi na myśl, żeby przed narodzinami dziecka wynieść meble z przeznaczonego dlań pokoju, nie wpuszczać do niego członków rodziny i stopniowo dopiero, kolejno, przedstawiać dziecku ludzi i przedmioty. A czymże, wobec złożoności życia, są komplikacje ortografii?

dr Irena Majchrzak

Po  wieloletnich  badaniach  nad  mózgiem człowieka formalnie potwierdzono założenia Pani dr Majchrzak odnośnie do wartości imienia w procesie wczesnej edukacji. Instytut  Biologii  Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie ogłosił w 2010 roku, że człowiek nawet w wieku czterech czy pięciu miesięcy znacznie szybciej reaguje na dźwięk własnego imienia aniżeli na jakiekolwiek inne słowo.

Podstawowe elementy Odimiennej Metody Nauki Czytania stanowią kolejne ogniwa łańcucha zabaw, zajęć i gier, które mają za zadanie nauczyć dziecko dostrzegania znaczeń zaszyfrowanych w słowie pisanym, czyli poczynając od tego, co najważniejsze w procesie czytania — rozumienia treści. Technikę czytania dr Ireny Majchrzak wprowadza się od najmłodszej grupy, osiągając u najstarszych przedszkolaków umiejętność samodzielnego czytania ze zrozumieniem.

W grupie przedszkolnej dziecko ma kontakt z większą liczbą rówieśników i zróżnicowanymi imionami, nieraz o skomplikowanej formie. Bazując na tym, kiedy poznaje zapisane imiona kolegów i koleżanek z grupy, ma możliwość poznania polskich zasad pisowni, fonetyki i polskiego alfabetu. Na gruncie domowym również można wprowadzać czytanie taką metodą, dostarczając dziecku oprócz jego wizytówki zapisy imion członków rodziny, znajomych, kuzynostwa. Można też wybrać ciekawsze imiona, pospolite lub mniej spotykane, z ogólnie dostępnych ksiąg imion (w wersji online przykładowo ksiegaimion.com).

Imiona są nieocenioną pomocą przy przekazywaniu i przyswajaniu zasad polskiej pisowni. Dzięki wizytówkom dzieci zdają sobie sprawę ze związku, jaki łączy osobę, zapis jej imienia i brzmienie tego imienia.

dr Irena Majchrzak

Przebieg nauki (kolejne etapy wprowadzania w świat pisma)

1. Wprowadzenie – zapoznanie dziecka z zapisem jego imienia, podarowanie wizytówki pisanej, a potem drukowanej. Zabawy z wizytówkami.
2. Ściana pełna liter (szukanie swoich liter) – na długiej taśmie przygotowujemy alfabet do demonstracji z literami pisanymi i drukowanymi, dużymi i małymi, który jest umieszczony na stałe w widocznym miejscu. Alfabet uzmysławia dziecku, że wszystkie, tak różne w brzmieniu imiona, zostały zapisane za pomocą ograniczonej liczby znaków. Dziecko odnajduje kolejne litery z imienia.
3. Prezentacja alfabetu – nazwanie liter i szukanie ich w imionach.
4. Targ liter – gra polegająca na wymianie z innymi poszczególnych liter zawartych we własnym imieniu lub nazwach wybranych do zabaw. Etap ten jest przeplatany różnorodnymi czynnościami manualnymi, aktywizującymi dziecko i utrwalającymi poznane liter. „Targ liter” to okres różnych zabaw i gier z wykorzystaniem liter, sylab i wyrazów o prostej budowie.
5. Gry sylabowe – łączenie sylab w wyrazy.
6. Nazywanie świata.
7. Gry czytelnicze – czytanie ze zrozumieniem.
8. Sesje czytania – wydzielony czas 15/20 minut na swobodne rozwiązywanie układanek słowno-obrazkowych oraz na przeglądanie a później na czytanie książek – krótkich tekstów.

Efekty Odimiennej Metody Nauki Czytania

• poznanie istoty symbolu graficznego;
• rozwijanie indywidualnej gotowości do podjęcia nauki czytania i pisania;
• rozpoznanie zapisu własnego imienia;
• poprawne wymawianie wszystkich głosek i grup spółgłoskowych typowych dla języka polskiego;
• rozpoznawanie liter drukowanych i pisanych, wielkich i małych (i od razu zasad ich stosowania);
• rozwiązywanie przez dziecko przedszkolne prostych rebusów literowo-obrazkowych i wyrazowo-obrazkowych;
• tworzenie i czytanie wyrazów, zdań oraz krótkich tekstów;
• minimalizowanie ryzyka dysleksji i dysortografii (dziecko przypisuje słowom konkretne znaczenia i zapamiętuje obraz słów o różnym stopniu skomplikowania ortograficznego);
• rozwijanie indywidualnych zainteresowań czytelniczych.

Metoda Odimienna nie jest jedynym środkiem metodycznym odpowiadającym potrzebom edukacyjnym małych dzieci. Warto zapoznać się także z zasadami metody sylabowej, glottodydaktycznej prof. Rocławskiego, globalnej Domana czy symultaniczno-sekwencyjnej prof. Cieszyńskiej.